Het restauratievak op grote hoogte
Dit interview met Boudewijn de Bont verscheen bij De Erfgoedstem
Na vijf jaar verscholen te zijn geweest achter steigerdoek komt de Domtoren dit najaar uit de steigers. De afgelopen maanden werd de Domtoren stukje bij beetje onthuld. Op 9 november wordt hét icoon van de stad Utrecht, tevens de hoogste kerktoren van Nederland, officieel opgeleverd; een happening waar zelfs Hare Majesteit Koningin Máxima bij aanwezig zal zijn.
Bij de Domtoren zijn meer dan 10.000 natuurstenen elementen hersteld of vervangen, mede dankzij aannemingsbedrijf Nico de Bont dat al sinds 1960 werkt aan het behouden en doorgeven van monumentaal erfgoed. De Erfgoedstem ging in gesprek met Boudewijn de Bont, directievoorzitter van het bedrijf. Hij vertelt over de missie van de organisatie, het succesverhaal van de restauratie van de Domtoren en hij kijkt vooruit naar de toekomst.
(Foto header: Raymond Rutting)

Boudewijn de Bont is een telg uit de restauratiefamilie van het bedrijf Nico de Bont en is zijn gehele loopbaan al betrokken geweest bij de onderneming in verschillende hoedanigheden; de restauratiekennis is hem met de paplepel ingegoten. Ondanks wat de naam doet vermoeden, is het bedrijf al meer dan 25 jaar niet meer in handen van de familie maar maakt het onderdeel uit van TBI, één van de grootste, landelijke bouwconcerns, gevestigd in Rotterdam. En dat past het bedrijf goed. “TBI heeft een sterke maatschappelijke oriëntatie en daagt ons uit om niet alleen het zakelijke, maar ook het goede te doen. We zijn een trotse TBI-onderneming”, aldus Boudewijn.
Drie sterke fundamenten
Van huis uit richt Nico de Bont zich voornamelijk op restauratie en daarmee het behoud van historische aspecten van monumenten. Deze pijler is nog steeds zeer belangrijk, maar de afgelopen jaren heeft het bedrijf haar horizon verbreed met twee andere grote pijlers.
Zo heeft de organisatie haar focus uitgebreid naar het herbestemmen van monumenten. “We zagen, en zien nog steeds, veel leegstand van monumenten. Wil je een monument behouden, dan is goed gebruik een voorwaarde”, vertelt Boudewijn. “Op die manier brandt in de winter de kachel, houden mensen het gebouw in de gaten en krijgt het gebouw wat liefde van de eigenaren en gebruikers. Met de juiste exploitatie ontstaat er een ‘cashflow’ waarmee het gebouw vervolgens onderhouden kan worden.” Ongeveer de helft van de omzet van Nico de Bont betreft herbestemmingen. Ook koopt het bedrijf regelmatig zelf een oude fabriek of oud klooster om het te herontwikkelen, bijvoorbeeld tot woningen.
Echter, het aannemingsbedrijf wil voorkomen dat dit soort monumenten ‘energieslurpers’ worden en daarmee een soort van tweederangs vastgoed waar eigenaren voor weg lopen, geeft Boudewijn aan. Verduurzaming is daarom sinds vijf à zes jaar een heel belangrijke derde pijler geworden. Ook duurzaam materiaal krijgt veel aandacht bij Nico de Bont. “We werken veelal met natuurlijke, biobased materialen zoals isolatie en we kijken hoe we zoveel mogelijk daarvan kunnen gebruiken bij het verduurzamen van monumenten.”

Voorman Ralf controleert een natuursteenelement op grote hoogte op de Domtoren
Kennis doorgeven aan volgende generaties
Een aantal jaar geleden heeft Nico de Bont een vakschool opgericht op zelf mensen op te kunnen leiden. “We hebben goede mensen om ons werk te doen, maar die mensen zijn vrij schaars. Bovendien is het een heel specialistisch vak”, legt Boudewijn uit. Hun vakschool brengt mensen het restauratievak bij door middel van interne opleidingsdagen en verschillende cursussen bij clubs zoals het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen (NCE) en het Nationaal Restauratie Centrum (NRC).
Onderdeel van het ontwikkeltraject is naast deze cursussen ook het leren in de praktijk. “We gaan uit van het ‘meester-gezel’-principe. Leerlingen gaan iedere dag op pad met ervaren leermeesters. Als je dat vier jaar lang doet, leer je enorm veel.” Op deze manier wil het bedrijf de interne kennisoverdracht waarborgen, zowel op de steiger als achter het bureau én in een tijdelijk leegstaand rijksmonument in Den Bosch dat dient als nieuwe opleidingslocatie. En dat is noodzakelijk volgens Boudewijn. “Het is een sectorbreed probleem dat de generatie van ervaren restauratiemensen afscheid gaat nemen. Ik denk dat we collectief de verantwoordelijkheid hebben om ervoor te zorgen dat die kennis en ervaring overgedragen wordt aan de jongere generaties.”

Restauratie van de Domtoren
Restauratieaannemer Nico de Bont heeft in haar bestaan al vele projecten mogen doen, waaronder de Grote Kerk in Breda, kasteel Waardenburg en diverse monumenten bij ARTIS. Echter lijkt de ruim zevenhonderd jaar oude Domtoren toch tot de meest bijzondere projecten te behoren. “Het is een enorm groot project, maar het is binnen alle kaders en volgens de planning opgeleverd”, vertelt Boudewijn. “Bovendien ging het om natuursteen, en dat is één van onze specialismen.”
In totaal is er maar liefst 600 m³ natuursteen vervangen. Daarnaast zijn de houtconstructies, het glas-in-lood, het uurwerk, het carillon, de klokken, de windvaan, het spitskruis en het lood- en leiwerk van de spits gerestaureerd. Samen met Rothuizen Architecten en Slotboom Steenhouwers werd de restauratie in opdracht van de gemeente Utrecht uitgevoerd.
“Het mooie aan zo’n langlopend project is dat je het team optimaal kunt inrichten”, legt Boudewijn uit. “Je kunt investeren in de samenwerking, de taakverdeling en de teambezetting. Zo kun je er een goed geoliede machine van maken waar werknemers plezier aan beleven en waarbij je hoogwaardig werk kunt leveren.” Het bedrijf laat zich voor dit soort projecten ook wel inspireren door de Lean technieken in de automobielindustrie. “We zorgen ervoor dat alle processen optimaal zijn en dat iedereen continu leert van fouten zodat die de volgende periode niet meer worden gemaakt. Als je daar structureel aandacht aan besteedt, krijgt zo’n project vleugels.”
Bouwen aan de toekomst
Momenteel is Nico de Bont alweer druk bezig met een ander langlopend project. Boudewijn: “De komende vijf jaar gaan wij, in een consortium met De Groene Grachten, VB Erfgoed & Architectuur en installatiebedrijf Kuijpers, de monumenten verduurzamen die de gemeente Amersfoort in bezit heeft. Als alle plannen klaar zijn, gaan we die monumenten één voor één aanpakken.” Nico de Bont gaat daarbij kijken hoe ze zoveel mogelijk natuurlijke, biobased materialen kunnen inzetten.
Daarnaast is het bedrijf zich volop aan het ontwikkelen en op zoek naar nieuwe manieren om nog efficiënter en beter te werken. “Wij hebben heel veel respect voor het verleden en de traditionele restauratieaspecten: het vakmanschap, het materiaal en de detailkennis. Tegelijkertijd geloven we dat je alleen maar succesvol kunt zijn door daar op een hedendaagse manier mee aan de slag te gaan, ondersteund door alle hulpmiddelen en faciliteiten die het heden te bieden heeft.” Zo is het bedrijf onder meer aan het aftasten wat Artificial Intelligence (A.I.) kan bieden aan het traditionele restauratievak, bijvoorbeeld bij het herkennen van schadepatronen. Nico de Bont is dus voortdurend op zoek naar manieren om nieuwe technologieën te combineren met tradities. “Want,” sluit Boudewijn af “dat houdt ons vak levend!”

De Veerensmederij, één van de monumenten in Amersfoort die we gaan verduurzamen