Op weg naar een CO2-neutraal rijksmonument
Gemeente Amersfoort versnelt de verduurzaming van haar gemeentelijke gebouwen. Om het goede voorbeeld te geven aan inwoners en bedrijven, wil de gemeente dat uiterlijk eind 2030 de meeste van haar eigen panden CO2-neutraal zijn.
Sinds september 2023 werkt de gemeente met vijf aannemers aan het ‘zo goed als redelijkerwijs kan’ CO2-neutraal maken van 60 gebouwen. Een routekaart met vele uitdagingen, zoals netcongestie, waarbij in het bouwteam met de aannemers steeds per gebouw onderzocht wordt wat er wél kan. Halte 1: de verduurzaming van rijksmonument De Veerensmederij. Een gesprek tussen eigenaar, gebruiker en aannemer.
Astrid van Mil is programmamanager bij de gemeente. “De afdeling Vastgoedontwikkeling & Beheer (VOB) heeft 60 gebouwen in onze portefeuille geselecteerd waar we veel winst kunnen behalen in CO2-reductie en die behoren tot de kernportefeuille. Die gaan we gefaseerd de komende zes jaar verduurzamen.” Tot de portefeuille behoren ook zeven (rijks)monumenten bij die bij de aanbesteding Nico de Bont ten deel vielen. “Samen met onze partners”, vertelt Evelien Schrijver, projectleider bij Nico de Bont. “Wij werken met onze vaste partners VB Erfgoed en Architectuur, De Groene Grachten en Kuijpers aan deze prachtige opgave.”
Theater Veerensmederij
In de Veerensmederij (1904) werden veren voor treinwagons gesmeed. De hoge schoorstenen herinneren aan de voormalige smidsvuren. Na de sluiting in 2000 werd het pand gerenoveerd en sinds 2010 doet het dienst als theater voor het stadsgezelschap Holland Opera. Joke Hoolboom is algemeen directeur bij Holland Opera. “We zijn natuurlijk heel blij met ons eigen theater. Maar we hebben veel last van kou en de gasrekening is enorm. Er zijn al wat aanpassingen gedaan, zoals extra radiatoren. Maar het blijft fris. De harpiste speelt met handschoenen aan!”
Tocht wegwerken
“Hier behalen we met praktische ingrepen al veel winst”, vertelt Gijs Kant, vanuit de gemeente betrokken bij de verduurzamingsopgave. “De radiatoren zijn nu op de juiste plek gezet: ónder de ramen. Kieren zijn gedicht om tocht tegen te gaan. En als je minder tocht voelt, ga je vanzelf minder stoken.” Astrid: “We zien dat veel gebouwen zo lek zijn als een mandje, dat heeft me echt verbaasd. Met een blowerdoortest zie je de warmte wegstromen door de kieren, een quick win om aan te pakken.”
Astrid van Mil en Gijs Kant, gemeente Amersfoort
Kees Jan van Loveren en Joke Hoolboom, Holland Opera / Theater Veerensmederij
Evelien Schrijver en Sanne Beckers, Nico de Bont
Theater in gebruik
Nico de Bont is begin dit jaar met de uitvoering gestart. Het theater blijft ondertussen in bedrijf. Kees Jan van Loveren is productieleider bij Holland Opera en coördinator van Theater Veerensmederij. “De programmering van Holland Opera stond al ingepland. Nico de Bont heeft het schema en past de bouwplanning hier zo goed mogelijk op aan. Maar de ad hoc verhuur van het theater gaat nu lastiger, dus we merken het wel in inkomsten.”
“Het is samen even door de zure appel heen bijten”, geeft Evelien aan. Waar werk is, is overlast, dat kunnen we niet voorkomen. Het is fijn dat de communicatie met de gebruikers prettig verloopt en dat we in goed overleg samen oplossingen vinden.”
Anders denken
Evelien zoomt in op de samenwerking in het bouwteam. “Samen met onze partners hebben wij gekeken naar wat we kunnen doen, moeten doen en gaan doen. Onze missie is een vitaal monument realiseren, klaar voor de toekomst.” VB Erfgoed en Architectuur heeft veel kennis en weet goed wat wel en niet mag bij het werken met monumenten. De Groene Grachten is betrokken als duurzaam adviseur voor de installaties en Kuijpers als installateur. “De kunst is samen balans vinden tussen ingrepen plegen en behoud en kritisch blijven doorvragen. Door anders te denken kan er vaak meer dan vooraf gedacht.”
Scenario’s
Als duurzaamheidsexpert bij Nico de Bont werkt Sanne Beckers aan de planontwikkeling en verduurzaming. “Startpunt is altijd een quickscan”, vertelt ze. “Hoe ligt het gebouw erbij? Hoe wordt het gebruikt? Hier wordt het hele theater telkens verwarmd, ook als alleen de kantoren in gebruik zijn. En de voordeur staat altijd op een kier: een warm welkom voor gasten, maar verlies van warmte. We hebben scenario’s uitgewerkt en gewogen op factoren als energiebesparing, circulariteit, biobased en CO2-uitstoot van materialen en gebruik. Met het hele team maken we dan de beste, integrale keuze.
De ingrepen in de Veerensmederij op een rij:
- Kierdichting en nieuwe achterdeur
- Tochtportaal van gerecycled aluminium bij de entree
- Radiatoren verplaatsen om koudeval te voorkomen
- Van het gas af: warmtepompinstallatie (water-water) met bodembronnen
- Optimalisatie luchtbehandelingskast
- Alle kantoren als losse compartimenten te verwarmen
- Achtergevel biobased isoleren met houtvezelisolatie
- Achterzetramen met mix van hout en staal en met circulair glas
- Lichtgewicht, circulaire zonnepanelen uit Nederland, op kleur gemaakt
Unieke zonnepanelen
“We hebben een enorm dakvlak op het zuiden, ideaal voor zonnepanelen”, zegt Joke. “Maar het is een investering en netcongestie is een probleem.” Daar heeft Sanne een oplossing voor. “We stemmen de installatie af op wat hier nodig is. Slim opwekken, niet veel te veel. We hebben vanwege de dakconstructie gekozen voor lichtgewicht panelen en ze worden gewrapt in de kleur van het dak. De gekozen zonnepanelen komen uit Nederland, zijn circulair en stoten 80% minder CO2 uit dan andere panelen. Een mooie oplossing voor rijksmonumenten; de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed kijkt met belangstelling mee.”
CO2-neutraal rijksmonument
“Met alle ingrepen wordt dit een CO2-neutraal rijksmonument en dat is heel uniek”, meldt Sanne. Een voorbeeldproject in Amersfoort en daarbuiten. “Het laat zien dat je niet te snel moet zeggen ‘het kan niet’. Blijf kritisch en vindt de juiste partners en leveranciers. Het is fijn dat gemeente Amersfoort van gebaande paden durft af te wijken. Zo leggen we samen de lat nog hoger.”
Gijs geeft aan: “Wat ik heel goed vind in dit project is dat we ook hebben gekeken naar behoud. De voorzetwanden uit 2010 zijn misschien niet perfect, maar slopen is een desinvestering. Het is soms ook gewoon goed genoeg.”
Paris Proof, energieneutraal of CO2-neutraal
Paris Proof: gebouw is zeer energiezuinig en gasloos. Energieverbruik zit onder de 70 kWh per m2. Volgens de huidige de NTA-8800 staat Paris Proof gelijk aan energielabel A+++.
Energieneutraal: gebouw wekt net zoveel energie op als dat het verbruikt (A+++++). Maar in theorie is nul-op-de-meter ook mogelijk met fossiele brandstoffen en dus niet CO2-neutraal.
CO2-neutraal/klimaatneutraal: vergelijkbaar met energieneutraal, maar de opgewekte energie is CO2-neutraal
Technische ruimte
Kees Jan heeft een tip voor volgende projecten. “Iets beter informeren over de consequenties van ingrepen. Onze techniekruimte achter het podium blijkt voor de nieuwe warmtepompinstallatie bestemd te zijn. Dat betekent dat wij opslagruimte verliezen, daar hadden we niet op gerekend.” Joke vindt comfort heel belangrijk. “Comfort is niet het uitgangspunt in deze verduurzamingsopgave. Maar het theater is wel een gebouw in gebruik. Comfort zorgt ervoor dat mensen er graag willen zijn.”
Op naar het eindresultaat
Waar kijken ze het meeste naar uit? “Geen gasrekening meer! Dat is zo’n enorme kostenpost. Door de verduurzaming ervaren we ook verbeterd comfort voor ons, het publiek en de spelers. En dat we straks met de verhuur van ons vernieuwde, duurzame theater weer volop in bedrijf kunnen.”
