Projecten Werken bij

Verduurzaming van monument Huis van Bosch

Written by Ingrid Roefs
04 jun 2021

“Als het hier kan, kan het overal.”

Aan de Markt in ’s-Hertogenbosch is Nico de Bont bezig met een wel héél bijzondere restauratie. Want daar, pal achter het standbeeld van de wereldberoemde schilder Jheronimus Bosch, hebben wij de eer om diens woning/atelier te restaureren voor een nieuwe toekomst als museum ‘Huis van Bosch’. We maakten een rondje door het pand met restauratiearchitect Harriën van Dijk, projectleider van de gemeente Tom van den Oetelaar en projectleider van Nico de Bont, Moniek van Hoof.

Tom schetst de aanloop naar het project: “Toen in 2016 het pand van Pearl instortte, bleef dit pand wonder boven wonder staan. De gemeente besloot het aan te kopen en ervoor te zorgen dat het behouden zou blijven voor volgende generaties. De constructie van het pand is grondig onderzocht en samen met onder meer het Jeroen Bosch Art Center en de afdeling Bouwhistorie hebben we gekeken naar de mogelijkheden. Zo werd het idee geboren voor museum het Huis van Bosch: voormalig woonhuis van Jeroen Bosch én levend naslagwerk van 8 eeuwen bouwhistorie.”

Geschiedkundige schatkelder

Aan dat laatste is niets overdreven. Harriën: “Álles in dit huis vertelt zijn eigen bouwhistorische verhaal. Het is in feite één grote geschiedkundige schatkamer. Neem nou de kelder. Je ziet daar een balkenlaag met balken uit de 13e eeuw, maar ook een 15e-eeuwse stookvloer en een bakoven uit de 19e eeuw. Op de begane grond is een originele spiltrap te zien, met uitgesleten treden uit de tijd van Bosch. En in de gemetselde muren zie je nog talrijke verborgen historische elementen. Al die sporen uit de tijd laten we straks - waar dat verantwoord kan - in zijn originele rauwheid zien. Bezoekers zijn zo verzekerd van een intense historische beleving.”

Circulaire uitdaging

“Dat is ook één van de vier pijlers die we hier als uitgangspunten voor de restauratie hanteren,” vult Tom aan. Hij somt ze op: “Beleving van de historie, toegankelijkheid voor íedere bezoeker, duurzaamheid en circulariteit. Vooral die laatste twee vormen een prachtige uitdaging.” Moniek knikt: “Bij ieder historische element stellen we onszelf dezelfde vragen. Is het mogelijk om het te behouden? Zo ja, hoe moeten we het dan restaureren, zodat het museumwaardig behouden blijft? En zo nee, hoe kunnen we het dan verantwoord vervangen met zo authentiek mogelijke materialen die, als dat ooit nodig is, ook weer te verwijderen en hergebruiken zijn?”

Passievol team

Harriën: “Dit is af en toe een hele puzzel, maar door wekelijks intensief - hier op locatie - met elkaar te overleggen en ook de vakmensen van Nico de Bont hierbij te betrekken, komen we steeds weer tot mooie oplossingen. Het is sowieso bijzonder om mee te maken hoe iedereen in dit team passievol en betrokken aan het werk is. Vastbesloten om van het geheel een prachtig resultaat te maken. Dat maak ik ook wel eens anders mee…”

Lichtend voorbeeld

Maar waarom duurzaamheid en circulariteit als pijlers? Tom: “We hebben dit als gemeente bewust zo neergezet. We hebben veel te restaureren monumenten in onze stad, maar er zijn partijen die beweren dat verduurzaming daarbij ‘onmogelijk’ is. Wij besloten met dit project het tegendeel te bewijzen en het als een lichtend voorbeeld te laten dienen: als het hier kan, kan het overal!”

Balken van eigen bodem

De duurzame voorbeelden zijn dan ook talrijk. Zichtbaar én onzichtbaar. Moniek: “Enkele muren waren zo slecht dat we ze opnieuw moesten opmetselen. Dit hebben we gedaan met de oude stenen, die we hebben schoongemaakt en met authentieke kalkmortel weer hebben opgemetseld. Verder hebben we ónder de - met oude klinkers opnieuw gelegde - keldervloer gekozen voor circulair beton, dat is gemaakt met oud, fijngemalen betonpuin.” Een prachtig verhaal zit voortaan ook besloten in het balkenplafond. Harriën “In de kelder waren ooit wat balken en planken uit het plafond verwijderd. Die wilden we weer ‘terug aanbrengen’. Op zoek naar zo oud mogelijk vervangingsmateriaal, kwamen we bij de tweedehands bouwmaterialenhandel geheel toevallig uit bij de balken van het ingestorte pand van Pearl.” Glimlachend: “Als je dan weet, dat dát en dít pand van oorsprong één woning vormden, dan word je daar als restauratieteam heel gelukkig van.”

Nieuw duurzaam

Duurzaamheid zit ‘m ook in nieuwe restauratie-elementen. Moniek: “De verwarming wordt straks geregeld via een warmtepomp en energiezuinige vloerverwarming. Luchtventilatie zorgt er daarnaast voor dat er voldoende verse lucht is, maar er geen warmte verloren gaat. Hiervoor is installateur Kuijpers uit ’s-Hertogenbosch verantwoordelijk, die eveneens partner is in het bouwteam. Verder krijgt het pand boven het huidige achterplaatsje ook een glazen kap met geïntegreerde zonnepanelen in de glasplaten. Dat is niet voldoende om energieneutraal te kunnen worden, maar het voorziet wel in een mooi deel van de elektrische vraag. Daarnaast vervangen we al het enkele glas in de buitenramen door geïsoleerd monumentenglas en herstellen we oude ramen en kozijnen op de traditionele manier zodat die behouden blijven.”

Isolatie

Voor een prettig binnenklimaat in de zolderruimte en goede bestendigheid tegen weersinvloeden is gekozen om vanaf de buitenzijde te isoleren. Harriën: “Zo konden we de oudste delen van de dakconstructie uit de 15e eeuw mooi in zicht houden. De B-keus isolatieplaten die we hebben gebruikt zijn weliswaar niet per se duurzaam, maar wél circulair. Ze waren namelijk afgeschreven voor standaard gebruik, maar nog prima geschikt voor hier. Zo hoefden ze niet te worden weggegooid. Na de isolatie hebben we de dakpannen zoveel mogelijk hergebruikt.” Voor de buitenmuren is gekozen voor isolatie met vlas. “Een natuurlijk materiaal dat niet alleen goed isoleert maar ook duurzamer te produceren is. Het is in de toekomst bovendien goed te recyclen. En dat willen we: een duurzame toekomst voor dit Huis van Bosch,” aldus Moniek.